ఏ లీలన్ నుతియింపవచ్చు...

ఏ లీలన్ నుతియింపవచ్చు నుపమోత్ప్రేక్షా ధ్వనివ్యంగ్య శ
బ్దాలంకార విశేష భాషల కలభ్యంబైన నీ రూపమున్
చాలుంజాలు, కవిత్వముల్ నిలచునే సత్యంబు వర్ణించుచో!
చీ! లజ్జింపరుగాక మాదృశ కవుల్, శ్రీకాళహస్తీశ్వరా!

కిందటిసారి ధూర్జటిలోని కవిని చూసాం. ఇప్పుడా కవిని ధిక్కరించే భక్తుని చూస్తున్నామీ పద్యంలో!
సాకారమైన శివమూర్తిని చూసి హాస్యమాడిన ధూర్జటిని ఆటపట్టించాలని ఆ శివుడుకి కూడా అనిపించింది కాబోలు.
చిదంబరుడై దర్శనమిచ్చి ఇప్పుడు వర్ణించు చూద్దాం అని సవాలు విసిరుంటాడు! చిదంబరుడంటే చిత్(మనసు/బుద్ధి) అంబరంగా(వస్త్రముగా) కలవాడని అర్థం. అతడు మనసు పొరలమాటున దాగుంటాడన్నమాట. అప్పుడతని రూపం ఎలా ఉంటుంది? మనిషి బుద్ధిలో ఉన్నది చైతన్యం. అంటే అప్పుడు శివుడు చైతన్యస్వరూపుడవుతాడు. ఎంతటి ఊహశాలురైనా, పాపం కవుల ఊహకికూడా కొన్ని పరిమితులుంటాయి కదా! నిరాకారమైన చైతన్యపు ముద్దని కవి ఏమని ఊహించగలడు! సాధారణభాష కన్నా కవిత్వభాష శక్తివంతమైనదైనా, దానికీ కొన్ని పరిమితులున్నాయి. కవి ఊహకే అందని విషయం గురించి వర్ణించడానికి భాషకూడా తోడ్పడదు.
ఆ సత్యాన్ని గ్రహించాడు ధూర్జటి. తన పరిమితులని తాను తెలుసుకున్నాడు.
ఉపమ, ఉత్ప్రేక్ష, ధ్వని, వ్యంగ్యము, శబ్దాలంకారాలూ - ఇవన్నీ కవిత్వభాషలో కనిపించే విశేషాలు. వీటివేటికి చిక్కని రూపం! మరో మాటకూడా అన్నాడు ధూర్జటి. "సత్యాన్ని వర్ణించాలంటే కవిత్వం నిలుస్తుందా?" అని. అంటే కవిత్వం వొట్టి అబద్ధాలపుట్టని తేల్చెస్తున్నాడా? కాదేమో. ఇక్కడ సత్యం అంటే "సత్యం శివం సుందరం"లోని సత్యం. అంటే The complete truth అన్న మాట. దాన్ని వర్ణించడం ఎవరితరం చెప్పండి!
ఈ పద్యంలో నాకు నచ్చేవి రెండు అంశాలు. ఒకటి ధూర్జటిలోని నిజాయితీ. కవిగా తాను ఓడిపోయాడు. దాన్ని నిర్లజ్జగా ఒప్పుకున్నాడు. పైగా "చీ, నాలాంటి కవులు సిగ్గుపడాలి" అన్నాడు. అంటే అహంకారంతో విర్రవీగకూడదూ అని అర్థం.
ఇక రెండో అంశం ఇందులోని భాష, పలుకుబడి. మొదటి రెండుపాదాలూ కవిత్వభాషలోని విశేషాలను చెప్పడంతో అయిపోయినా, మిగిలిన రెండు పాదాలూ వ్యావహారిక భాషాలోని వాడీ వేడీ కలిగున్నాయి. "చాల్చాలు" అన్న తృణీకార వ్యంజకమైన పలుకుబడి, "చాలుంజాలు" అని శార్దూలంలో ఒదిగిపోయింది. తర్వాత "కవిత్వముల్" అన్న బహువచన ప్రయోగం. ఇదీ కవిత్వం తాలూకు తక్కువతనాన్ని సూచించేదే. "మాదృశ కవుల్" అనడంలో తనతోపాటు, తనలా అహంకరించే కవులందరినీ కలుపుకోడం కూడా తెలుగు పలుకుబడిలో కనిపించేదే కదా. వాడుకభాషలోని పలుకుబడికున్న శక్తిని పద్యరూపంలో ప్రయోగించడం ఎలానో ఈ పద్యం చూపిస్తోంది!

శతక పద్యాలలో మకుటం ఒకటి ఉంటుంది. అది పద్యంలో కొంతభాగం ఆక్రమించుకోడమే కాక, అదనపు నిబంధనలని కూడా ప్రవేశపెడుతుంది. ఉదాహరణకి ఈ శతకంలో "శ్రీకాళహస్తీశ్వరా" అన్న మకుటంలో "శ్రీ" అన్నది యతిస్థానంలో ఉంది. కాబట్టి శతకంలోని అన్ని పద్యాల చివరిపాదాలూ ఈ అక్షరంతో యతిమైత్రి ఉన్నవే వాడాలి. అయితే ఇక్కడున్న ఒక విశేషమేమిటంటే, నాకు తెలిసి "శ్రీ" అన్న అక్షరం అన్నిటికన్నా ఎక్కువ అక్షరాలతో యతిమైత్రి కలిగి ఉంటుంది. దీన్ని తలదన్నే మరో అక్షరం "స్త్రీ" ఒక్కటే :-) హల్లుల్లో "శ"కి "ర"కి దేనికైనా యతి వేసుకోవచ్చు. అంటే, "చ, ఛ, జ, ఝ, శ, ష, స, ర, ల"లో ఏదైనా హల్లు రావచ్చన్నమాట! అలానే అచ్చుల్లో "ఇ, ఈ, ఎ, ఏ, ఋ" ఏవైనా రావచ్చు. అంతే కాదండోయ్, "రి"కి "ఋ" అచ్చుతో మైత్రి కుదిరితే చాలు, ఏ హల్లైనా వేసుకోవచ్చు! ఇంతటి విస్తృతమైన మిత్రబృందం(friends circle) మరే అక్షరానికీ లేదనుకుంటాను :-)
ఎలాగూ యతిమైత్రి విషయం వచ్చింది కాబట్టి ఈ పద్యం మొదటి పాదంలో యతిమైత్రి ఎలా కుదిరిందో చెప్పుకోండి చూద్దాం?

ఈ పద్యం ఎప్పుడు చదివినా, నాకు ధూర్జటి కాళహస్తీశ్వరమాహాత్మ్యములోనిదే ఒక కథ గుర్తుకు వస్తుంది. ఆ కథే ఈ పద్యానికి స్ఫూర్తేమోనన్న అనుమానం కూడా ఉంది. ఆ కథా కమామీషూ వచ్చే సారి...